İçerik
Yerküre litosfer tektonik tabaklardan, kabuğun altında kalan kaya tabaklarından oluşur. Plakaların hemen altında sıcak, elastik astenosfer akıyor. Tektonik plakalar sadece bu üst manto üzerinde sürüklenmez. Farklı yönlerde hareket ederler, birleşirler, kayırlar veya uzaklaşırlar. Plakaların hareket şekli levha sınırlarındaki jeolojik özellikleri belirler. Bilim adamları, farklı plaka sınırlarını inceleyerek gezegenimiz hakkında çok şey öğrendiler.
Iraksak Sınır Oluşumu
Üç tür plaka hareketi vardır: yakınsak, dönüştürülmüş ve uzaklaşmış. Birbirlerine zıt yönlerde kaydıklarında iten plakalar, buna dönüşüm sınırları denir. Birbirine yaklaşan sınırlar birbiri altında kaymakta ya da dağılmakta ya da alt alçalmaktadır. Iraksak plakalar birbirlerinden uzaklaşarak litofosun kırılgan kayasında bir yarık yaratır. Bazı farklı sınırlar, litosferin ince olduğu okyanus tabanındadır; diğerleri karada. Yeni kabuk ve yeni okyanuslar oluşturarak zaman içinde kıtaları ve okyanusları şekillendiren farklı sınırların yapısı ve jeolojik süreçleridir.
Okyanus tabanı
Litosferin ince olduğu okyanus tabanındaki farklı sınırlarda yeni kabuk oluşur. Üst mantodan gelen magma, levhaya doğru bastırır, yukarı doğru iter, sonra levhadaki ters yönlerde akar. Kırılgan taşyünü kayadan inşa edilen plaka, konveksiyonun hareketi ile gerilir ve kısa sürede çatlar. Magma çatlağı doldurur, soğur ve sertleşerek yeni bir kabuk oluşturur. Konveksiyon, plakanın altında devam ettikçe, yeni soğutma kabuğunun taşı kırılgan hale gelir ve sonunda tekrar çatlar, yarığın ıslahı ve yeni kabuğun her iki tarafa itilmesi. Yeni bir kabuk oluştuğu için, yayılan okyanus tabanı tarafından diğer plakalar itilir.
Kıtasal Dalış Sınırları
Konveksiyon karaya doğru ittiğinde, kalın kaya tabakası ince okyanus levhaları kadar kolay ayrılmaz. Konveksiyon kalın plakayı yukarı doğru iter, gerdirir ve kırar, bir yarık oluşturur. Hatalar yarığın her iki tarafında da gelişir. Boşluk genişlemeye devam ettikçe, hatalar arasındaki sürtüşme batar. Batan toprak, akarsu ve nehirlerden gelen su ile sonunda uzun bir göl oluşturan bir yarık vadi oluşturur. Eğer yarık deniz seviyesinin altına düşerse, okyanus suyu ile doldurulur ve deniz haline gelir. Bu deniz, yeni bir okyanusun ilk oluşumudur. Kızıldeniz farklı sınırları aşarak oluşmuş ve sonunda okyanusun bir parçası olacak olan şeyin başlangıcıdır.
Dünyayı Şekillendirmek
Materyalleri okyanuslar arasındaki farklı sınırlar içinde inceleyerek, bilim adamları plaka tektoniği teorisini kanıtlayabildiler. Magma dolgusu, değişen okyanus sınırlarında çatlaklar manyetiktir ve sertleştikçe manyetik kutbu ile aynı hizadadır. Bilim adamları, hizalamayı bilinen manyetik terslerle karşılaştırarak kabuğun yaşını tarihlendirir. En yaşlı okyanus kabuğunun yaklaşık 100 milyon yıllık olduğunu buldular. Farklı çatlaklarda yeni bir kabuk oluştuğu için, okyanuslar genişler ve kıtalar bir araya getirilir. Farklı sınırlardaki yeni kabuk ve okyanusların yaratılması, zamanla, dünyadaki kıtaların ve okyanusların şeklini ve yerleşimini değiştirir.